Vrijdag 7 december waren we op uitnodiging van het EUKN (European Urban Knowledge Network) te gast in het Duitse Essen en het thema is omgaan met krimp in stedelijke gebieden. Met dat thema zijn we in Essen op de goede plaats, ze zijn daar al jaren ervaringsdeskundige. Met het sluiten van de koolmijnen in de jaren 80 van de vorige eeuw kwam in het Ruhrgebied een vulkaan tot uitbarsting die in een periode van een paar jaar het gehele sociale en economische leven op de kop zette en waarvan nu nog steeds de gevolgen zichtbaar en voelbaar zijn. De stad is sindsdien met 100.000 bewoners gekrompen en dat zijn alleen nog maar cijfers voor Essen, in de omliggende mijnsteden hebben zich vergelijkbare drama’s voltrokken.
Werk, inkomen, huisvesting en verenigingsleven, het werd allemaal geleverd door de mijnen. Maar al deze zekerheden verdwenen ook met de sluiting van de mijnen. Deze ramp heeft zich ook in Nederland voltrokken, in Zuid Limburg, maar het lijkt wel alsof dat uit het collectieve geheugen van Nederland is verdwenen. We doen in Nederland alsof krimp ons nu pas voor het eerst overkomt.
Terwijl de natte sneeuw valt bezoeken we het stadsdeel Essen-Katernberg, waar de Zeche Zollverein ooit haar activiteiten ontplooide. De Zeche Zollverein mag dan wel tot Unesco Werelderfgoed zijn uitgeroepen en met haar rauwe uitstraling toeristen naar zich toelokken, in het stadsdeel zelf is de ontreddering dat door datzelfde Zeche Zollverein is toegebracht nog sterk voelbaar. Bewoners en bezoekersstromen hebben hun eigen ritme en leefwereld, passeren elkaar maar ontmoeten elkaar niet.
Het lijkt wel alsof de tijd in Katernberg stil is gaan staan in de jaren 80. We worden rondgeleid door Frau Meyer van het Büro Stadsentwicklung Essen. In Katernberg zijn al 30 jaar geen nieuwe huizen gebouwd, op een klein woonblokje na dat recent is opgeleverd. Dat is een hele bijzondere gewaarwording. In een stad is toch altijd dynamiek? Absolute stilstand is dus ook mogelijk.
De overheidsprojecten in Katernberg, bedoeld om het sociaal en economisch leven nieuw elan in te blazen hebben iets oubolligs. Ze ademen de sfeer uit van de werk en leefcultuur van een aantal decennia geleden. Design en high tech lijken afwezig. Social media en de flexplekken cultuur zijn er nog niet echt doorgedrongen vertelt Frau Meyer. De plaatselijke ondernemers hebben bovenal behoefte aan fysieke ruimte en de bewoners worden graag voorgelicht via papieren communicatie. Dat betwijfel ik. Hoe zit het dan met de wensen van de jonge generatie bewoners? Wordt daar niet op ingespeeld? Blijkbaar nog niet. Het lijkt een gemiste kans.
Hoe anders is de uitstraling en programmering op de website van de Zeche Zollverein. Zeer eigentijds en verleidelijk voor liefhebbers van kunst en cultuur. Twee werelden verenigd in één stadsdeel.
Dat de gemeente Essen niet heeft stilgestaan de afgelopen dertig jaar is duidelijk. Er is heel veel werk verzet. Het negatieve imago van de regio is doorbroken. Het Ruhrgebied is in 2010 als culturele hoofdstad van Europa op de kaart gezet en de Zeche Zollverein is tot werelderfgoed verklaart, geen sinecure. Waar vroeger de mijnen voor de bewoners zorgden, is nu die taak al bijna 30 jaar door de overheid overgenomen.
De eerste twee zijn zeer strategische zetten die getuigen van slim handelen. Op het derde punt is koersverandering nodig. De sleutel lijkt te liggen bij de jongere generatie. Daar liggen immers de dwarsverbindingen naar zowel de eigentijdse programmering van de Zeche Zollverrein als de kansen die het nieuwe werken van heden ten dage heeft te bieden.
Dat die dwarsverbindingen gaan komen is ook broodnodig. Niet alleen om weer synergie in het gebied te realiseren, maar ook omdat de pot met geld, lees subsidie, is opgedroogd. Plaatselijke, regionale en landelijke overheden hebben bijna geen geld meer om dergelijke projecten te financieren en het zijn vooral subsidiegelden geweest waardoor Essen haar getroffen bewoners heeft kunnen helpen, maar ook de stad als geheel weer op de kaart heeft kunnen zetten. Alleen bij Europa, daar is nog geld. Maar hoe te komen aan dat geld als je als plaatselijke of regionale overheid de co-financiering niet kan opbrengen om een projectaanvraag in te dienen, een situatie die niet alleen in Essen opgeld doet, maar voor vele andere steden en regio’s in Europa bittere werkelijkheid begint te worden.
Wellicht dat Europa op den duur haar regels aanpast, maar daar zou ik niet op wachten. Veel beter is het de eigen energie en daarmee de zelfredzaamheid te mobiliseren en eventuele weerstand om te buigen naar werkbare coalities. Uiteraard vergt dat een hele andere attitude, zowel bij burgers, ambtenaren als bestuurders, maar het is geen onmogelijke slag.