Tegen acht uur in de ochtend van 6 april 1842 arriveert Pfeiffer in Constantinopel. Ze heeft dan vijf uur op het dek rondgehangen om niets te missen van de tocht door de Bosporus en het zicht op de stad zelf. Later schrijft ze daarover op: ‘Ik kon alleen nog maar wensen een dichter te zijn, dan had ik de juiste woorden gehad om dit wonderlijke magnifieke aanzicht te verbeelden.’
Groene stad
Het Istanbul dat Pfeiffer beschrijft is groen en lommerrijk en verbindt de levenden en de doden: ‘Je kan amper enkele stappen zetten en je komt één of meerdere grafstenen tegen die met cipressen zijn omringd. Hier loopt je constant tussen de levenden en de doden. Maar na 24 uur was ik al aan deze omstandigheid gewend. Vanaf een afstandje gezien geven deze talrijke cipressenhagen de stad een sprookjesachtige betovering.’
Constantinopel had in die tijd al ruim 500.000 inwoners. Een flinke stad, omringd door bossen en water. Meerdere keren beschrijft Pfeiffer de rust en de groene ruimte. Dat is nu wel anders. In het Istanbul van vandaag leven ruim 15 miljoen mensen. De metropool heeft veel van het omringende groen opgeslokt.
De toeristische highlights
Pfeiffer dwaalt ruim 6 weken door Constantinopel. Uiteraard bezoekt ze de hoogtepunten: de bazaar, de Aya Sophia, de Sultan Ahmet Camii (de Blauwe Moskee) en vanzelfsprekend ontbreekt een bezoek aan het Topkapi paleis ook niet. Ze wil alles van de bevolking weten en bezoekt Turkse, Griekse, Joodse en Armeense feesten en religieuze ceremoniën. Ze staat steeds met haar neus vooraan. Ze wordt als alleenreizende Europese vrouw van middelbare leeftijd wel een beetje raar aangekeken, maar niemand ziet haar aanwezigheid, juist ook door haar leeftijd, als een bedreiging.
De Galatabrug
Pfeiffer heeft het in haar dagboek vaak over een brede houten brug, als ze vanuit Pera (Europese aanduiding uit die tijd voor het stadsdeel Galata en Beyoǧlu) de Gouden Hoorn oversteekt naar de oude binnenstad. Dat moet de wereldberoemde Galatabrug zijn. Eens even opzoeken. Hé: die Galatabrug is pas in 1845 gebouwd en Pfeiffer is in 1842 in Constantinopel. Hoe kan dat nou? Over welke houten brug liep zij dan?
Een vaste oeververbinding over de Gouden Hoorn stond al eeuwen op het verlanglijstje. Zelfs Leonardo da Vinci heeft er in 1502 een ontwerp voor gemaakt, maar dat werd door zijn opdrachtgever, Sultan Bayezid II afgekeurd. Ruim 300 jaar later was het eindelijk zover. In 1836 wordt de Hayratiye brug werd opgeleverd. Een brug van hout, ruim 500 meter lang en drijvend op pontons. Dat moet de brug geweest zijn waar Pfeiffer overheen liep. Een kleine 10 jaar later zou pakweg vijfhonderd meter naar het oosten toe, de eerste versie van de Galatabrug – ook van hout – worden gerealiseerd.
Bomvolle Bosporus
Het realiseren van goede infrastructuurvoorzieningen is in een waterstad als Istanbul een megaklus. De eerste brug over de Bosporus kwam in 1973 tot stand. In 1988 volgde de tweede brug. Maar beide wegen zijn chronisch overbelast. In 2013 werd een treintunnel tussen Europa en Azië geopend en in 2016 volgende een autotunnel. In het gunstigste geval is daarmee de reistijd tussen beide werelddelen met ruim een uur bekort.
En dan de Bosporus zelf. Die kan het groeiende scheepsverkeer bijna ook niet meer aan. 50.000 Schepen per jaar gaan er nu doorheen. Alleen al de hittestress die dat met zich meebrengt is enorm. De doorvaart door de Bosporus is van levensbelang voor landen rondom de Zwarte zee. Daar is zelfs in 1936 het verdrag van Montreux voor afgesloten dat vrije doorvaart ten allen tijde garandeert.
Map made by Randam. Position canal Istanbul. CC-BY-SA 4.0
Nieuw kanaal: een brug te ver?
De regering Erdogan droomt al ruim tien jaar van het nieuw te bouwen Kanaal Istanbul. 45 Kilometer waterweg die de Zee van Marmara met de Zwarte zee moet verbinden. De nieuwe waterweg moet de overvolle Bosporus ontlasten en kan de grootste zeeschepen aan. Maar daar hangt een stevig kostplaatje aan en zie dat maar eens op te hoesten. Het plan is in ieder geval een deel van de kosten via tol terug te verdienen. Maar ja: de Bosporus zal ook dan nog steeds tolvrij zijn, dus dat schiet niet op.
En de milieuvoordelen van minder hittestress dan? Tegenstanders zijn zeer bezorgd. De groene longen van Istanbul moeten het hebben van de bossen ten westen van de stad, maar deze dreigen grotendeels te verdwijnen door de verwachte verstedelijking rondom het kanaal. Er is ook grote zorg over de zoetwatervoorziening voor Istanbul zelf, want dat wordt voor een aanzienlijk deel gewonnen in dit nog bosrijke gebied. De groene en lommerrijke betovering die Pfeiffer ooit bij de stad voelde, lijkt ineens heel ver weg.
Hoofdfoto: Jeanet van Antwerpen, Istanbul, 2021.